در نزدیکی سوادکوه البرز درون طاقی طبیعی که بزرگترین قوس طبیعی جهان است، دژی افسانهای و پرعظمت با ساختار منحصربهفرد معماری قرار گرفته که اسپهبد خورشید نامیده میشود. این اثر تاریخی یکی از دیدنیترین و شگفتانگیزترین نقاط باستانی و تاریخی ایران است و تنها دژی در دنیاست که از این فرم، حجم و ساختار بینظیر و عظیم معماری برخوردار است. شاید این نام برای برخی ایرانیان کاملا ناشناس و عجیب باشد و هنوز خیلیها نام و نشانی از آن در ذهن نداشته باشند ولی نقش این دژ در رخدادهای سرنوشتساز و افرادی که در آن مستقر شدهاند، در باورهای برخی مردم و مورخین جایگاه خاصی دارد. از لحاظ فرم، ابعاد و قدمت تاریخی این دژ خاصترین دژ کشور به شمار میرود و از لحاظ قدمت تاریخی، پر اهمیتترین سنگر نظامی در تمام تاریخ ایران و آخرین پناهگاه و مظهر خفته مقاومت ایرانیان در برابر لشکر اعراب بوده است.
در برابر غار، دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا ورودی آن ادامه دارد. بنای این دیوار یادگاری از دوران ساسانیان است. در مقابل غار پرتگاه مهیبی قرار گرفته که ورود به آن را بسیار مشکل میسازد. داخل غار اتاقهایی وجود دارد که قدمت ساخت آنها نیز به دوران ساسانیان باز میگردد. وجود آب آشامیدنی در غار امکان مقاومت به مدت طولانی در قدیم را میسر میساخته است.
غار اسپهبد خورشید در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و در حال حاضر پرونده ثبت جهانی این دژ به یونسکو ارسال شده و امیدوار هستیم بهعنوان بیست و سومین اثر جهانی ایران به ثبت یونسکو برسد.