نیشابور، از آرامگاه بزرگان ادب تا قدمگاه

بازدید: 0

تاریخ: 9 مهر 1397

شهر نیشابور با وجود آرامگاه‌های شعرای نامداری چون خیام و عطار، به یک شهر فرهنگی تبدیل شده است که دوستداران بسیاری را به‌سوی خود جذب می‌کند. این شهر از سوی میراث فرهنگی به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری در ایران معرفی شده است.

آرامگاه خیام

آرامگاه کنونی خیام در شهر نیشابور، در باغی که مقبره امامزاده محروق، در آن واقع است، قرار گرفته؛ این باغ در زمان حیات خیام در محله شادیاخ نیشابور بوده و آرامگاه او اکنون همان جایی است که به قول نظامی هر بهار در آن گل‌افشانی می‌شده است. باغ آرامگاه خیام یکی از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه‌ای شامل کتابخانه، موزه و مهمانخانه دارد. بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ شمسی با طرح و نقشه مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد. تندیسی از حکیم عمر خیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است. مساحت باغ خیام بیست هزار مترمربع و ارتفاع بنای یادبود مشبک آن ۲۲ متر است و اطراف آن را درختان کاج احاطه کرده‌اند. اثر مزبور با ترکیبی از مصالح آهن، بتون و تزئینات کاشی‌کاری به شکل لوزی‌های به هم پیوسته بر گرفته از اندیشه‌های ریاضی عمر خیام بنیان گردیده است. مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم‌ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است. سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری است به جهان بی‌نهایت معانی خیام. آرامگاه حکیم عمر خیام در سال ۱۳۵۴ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۱۱۷۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

آرامگاه عطار

شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال ۵۴۰ هجری قمری متولد شد و در طول عمرش خدمات علمی و تالیفات ارزشمندی مانند: تذکره الاولیا، منطق‌الطیر، الهی‌نامه و غیره را از خود به یادگار گذاشت. وی مقارن با حمله مغولان به خراسان در سال ۶۱۸ قمری جانش را از دست داد. بنا بر شواهد نخستین بنای آرامگاه او توسط یحیی‌ابن صاعد، قاضی القضاه نیشابور در سده هفتم هجری، بر پا شد. سپس امیر علیشیر نوایی، وزیر آخرین حکمران تیموری، بنای دیگر بر آرامگاه عطار ساخت که اکنون تنها سنگ افراشته سیاه رنگ کتیبه‌داری از آن باقی مانده است.

در سال ۱۳۴۱ شمسی انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازپیرائی نمود و با کاشی‌های الوان آن را به شکلی زیبا آراست. مقبره عطار همواره مورد توجه گردشگران و ادب‌دوستان سراسر دنیا است. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز ، زرد ، لاجوردی و سفید است. بر بدنه خارجی این بنا چهار ایوان ورودی ایجاد شده است. آرامگاه وی واقع در محله باستانی شادیاخ نیشابور در خیابان عرفان کنونی در نیشابور هر ساله پذیرای علاقه‌مندان به ادب، معماری و فرهنگ ایرانی است.

مقبره کمال‌الملک

آرامگاه کمال‌الملک که توسط استاد هوشنگ سیحون طراحی شده در فاصله کمی از آرامگاه عطار قرار دارد. طراحی این بنا در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان داشته است.

دهکده چوبی

این دهکده چوبی بی‌همتا در ایران به‌ دست مهندس حمید مجتهدی، از نوادگان محمد کاظم خراسانی، ساخته شده و یکی از دیدنی‌ها و تفرجگاه‌های نیشابور است. مسجد چوبی این دهکده نه‌ تنها در ایران بلکه در جهان بی‌نظیر است. این مسجد می‌تواند تا ۸ ریشتر زمین لرزه را تحمل کند و بنای آن به‌ گونه‌ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید.

اسکلت آن به شیوه Two by Four یا Double L ساخته شده است. مناره‌ها در سقف به‌گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. در ساختمان و تزیینات داخلی چوب‌های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج‌ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است. نورپردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگ‌های شاد، در شب‌ها جلوه خاصی دارد.

گنبدهای شه‌میر

در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب نیشابور بر کنار راه این شهر به کاشمر در میان قبرستان قدیمی دو بنای آجری به فاصله کمی از یکدیگر با ساختار و اندازه متفاوت قرار دارند که به مهروا، مهرآباد و شادمهر معروف‌اند.

گنبدهای آجری مهرآباد که «مهراوا»، «شهمیر» و «شادمهر» نیز نامیده می‌شوند،- مهم‌ترین بناهای تاریخی دهستان ریوند بخش مرکزی شهرستان نیشابور هستند. گنبد بزرگ، دارای پلان بیرونی هشت‌ضلعی و درونی چهارضلعی است. در کف بنا سردابه یا راهرویی زیرزمینی قرار دارد که حالت چلیپایی شکل داشته و به نظر می‌رسد آرامگاه شخصی که این بنا به خاطر او ساخته شده در این محل باشد. این بنا که قدمت آن به دوره سلجوقی می‌رسد، در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری به شمار می‌آید. گنبد کوچک، در حدود پانزده متری شمال گنبد بزرگ قرار دارد، پلان بیرونی و درونی آن، شبیه بنای گنبد بزرگ است. این بنا، چهارطاقی‌ای است که ورودی‌های آن کم‌عرض و رفیع هستنند. قدمت این بنا به دوره ایلخانی می‌رسد. با توجه به اطلاعات موجود، هنوز ابهاماتی در مورد گذشته پر فراز و نشیب محوطه تاریخی مهراوا وجود دارد و به عقیده برخی تاریخ‌نگاران، وجود کلمه مهر در نام‌های محوطه، از ارتباط تاریخی آن با آیین‌های مهرپرستی ایران پیش از اسلام نشان می‌دهد که با وجود آتشکده آذربرزین‌مهر در ریوند نیشابور و رواج آیین زرتشت در زمان حکومت ساسانیان و پیش از آن، ارتباط دارد.

این اثر در تاریخ ۵ دی ۱۳۵۶ با شمارهٔ ثبت ۱۵۴۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

قدمگاه

در فاصله ۲۴ کیلومتری شرق شهر نیشابور، در جانب شمالی جاده نیشابور به مشهد و در دامنه جنوبی ارتفاعات بینالود، بنای مذهبی موسوم به قدمگاه حضرت ابوالحسن الرضا (ع) در دل یک باغ مشجر و باصفا از دور جلب‌توجه می‌کند.

وجه تسمیه این بقعه، مربوط به وجود قطعه سنگ مربع سیاه رنگی است که ابعاد آن در حدود ۵۳ سانتی‌متر است و بر روی آن اثر و نقش فرو رفته جای پای انسان قرار دارد. این سنگ، امروزه در داخل بقعه سمت قبله در ارتفاع ۱ متری بر روی دیوار نصب شده و مورد زیارت دوست‌داران آن حضرت قرار می‌گیرد و مشهور است که جای پا و اثر قدم مبارک ثامن‌الحجج علی ابن موسی‌الرضا (ع) در جریان مسافرت و نزول اجلال آن حضرت در اواخر قرن دوم هجری در این حدود است.

بنای کنونی قدمگاه ظاهرا در ابتدا عمارتی مخروبه بوده است که در زمان شاه عباس صفوی بازسازی آن آغاز و در دوران شاه سلیمان صفوی به سال ۱۰۹۲ هجری قمری، به اتمام رسیده است. شکل اصلی باغ کنونی در دوران صفوی و به دستور شاه عباس اول احداث شد و در دوره‌های بعدی در زمان شاه سلیمان صفوی و در دوران ناصرالدین‌شاه قاجار مرمت‌هایی جهت حفاظت و احیای باغ صورت پذیرفت. آخرین مرمت و بهسازی مجموعه مذکور در سال ۱۳۵۰ توسط سازمان حفاظت آثار آغاز شده و تا به امروز ادامه دارد و به شماره ۲۳۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مطالب مرتبط

خانه دبیرالملک؛ خانه فراغت تهرانی ها

در سراسر تهران خانه های قدیمی بسیاری وجود دارد که اکنون به تبدیل به میراث ملی و مکان های دیدنی شده اند. بیشتر این خانه ...

خانه مشروطه تبریز ، راهنمای بازدید+ تصاویر

خانه مشروطه تبریز (موزه مشروطه) از آثار تاریخی مهم تبریز است. خانه مشروطه (موزه مشروطه) تبریز محلی برای تصمیم‌گیری در زمان انقلاب مشروطیت بوده است. با ما همراه باشید تا همه چیز را در مورد خانه مشروطه (موزه مشروطه) تبریز، خانه ای اسرارآمیز و پر رمز و راز برایتان بگوییم.