text off

بررسی کامل زندگی عشایری و معرفی انواع عشایر ایرانی

از زمان شروع زندگی اجتماعی انسان ها و پیدایش روستاها تا کنون شاهد زندگی انسان ها به صورت کوچ نشینی هستیم. از کشورهای آسیای شرقی و مرکزی گرفته تا خاورمیانه و شمال آفریقا زندگی مشابه با کوچ نشینی و عشایری را تجربه کرده اند. در گوشه و کنار کشور خودمان نیز عشایر دوست داشتنی و پر تلاشی همچون گذشتگان خود به زندگی در طبیعت و کوچ نشینی ادامه داده اند.
مردمانی با غیرت و سخت کوش که سالانه 2 تا 4 بار کوچ می کنند تا شرایط مناسب برای زندگی و دامداری را داشته باشند. کوچ نشینی و زندگی عشایری شاید در عکس ها و مستندها زیبا و رویایی به نظر برسد اما واقعا این طور است؟ چقدر در مورد عشایر کشورمان اطلاعات داریم؟ ما در مجله گردشگری هتل یار قصد داریم تا به مناسبت روز عشایر و روستاها شما را با زندگی اقوام، ایلات و عشایر ایرانی بیشتر آشنا کنیم.

 

عشایر بلوچی در حال دامداری

 

آنچه در ادامه می خوانیم:

• زندگی ایلات و عشایر ایرانی
• به چه کسانی عشایر می گویند؟ 
• تاریخچه زندگی عشایر در ایران
• عشایر ایرانی به تفکیک موقعیت جغرافیایی
• ساختار زندگی مردم عشایر

 

زندگی ایلات و عشایر ایرانی

در سراسر ایران اقوام و مردمان غیوری به شیوه کوچ نشینی یا یکجا نشینی زندگی می کنند که شغل و درآمد اصلی این عشایر از دامداری تأمین می شود. با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط زندگی عشایر، این اقوام در طول سال با خانواده، دام و وسایل خود از مکانی به مکان دیگری مهاجرت می کنند. عمده علت کوچ نشینی عشایر کمبود علوفه در ماه های سرد سال یا شرایط سخت زندگی است. به طوری که فصل بهار و پاییز زمان کوچ اکثر عشایر ایرانی است.
عشایر ایرانی به سه دسته کوچ نشینی، نیمه کوچ نشینی و اسکان یافته تقسیم می شوند. اقوام کوچ نشین عشایری هستند که در چادرها زندگی می کنند و برای پیدا کردن منطقه مناسب برای گله داری و زندگی کوچ می کنند. عشایر نیمه کوچ نشین عمدتاً منطقه خاصی برای ییلاق و قشلاق دارند که در آنجا خانه های به خصوصی ساخته اند یا در چادر زندگی می کنند.
عشایر اسکان یافته نیز اقوامی هستند که مکان مناسبی برای زندگی در تمام فصول سال پیدا کرده اند و در جای به خصوصی زندگی می کنند و همانند دیگر عشایر به شغل دامداری و کشاورزی می پردازند.

 

مشک زنی عشایر ایرانی

 

به چه کسانی عشایر می گویند؟ 

عشایر افرادی هستند که به صورت دسته جمعی و با خانواده و تمام وسایل و دام های خود از مکانی به مکان دیگر کوچ می کنند. بزرگان عشیره با توجه به آب و هوای منطقه و تجارت خود، تصمیم به کوچ از منطقه ای به منطقه ای دیگر می گیرند. عشایر عمدتاً به دو دسته تقسیم می شوند. دسته اول در طول سال حداقل 2 بار کوچ می کنند تا شرایط لازم برای زندگی و دامداری را داشته باشند. این اقوام از ارتفاعات بلند به ارتفاع پست یا بالعکس کوچ می کنند. دسته دوم عشایری هستند که در مناطقی خشک زندگی می کنند و به علت کمبود علف و آب در فصول مختلف سال کوچ می کنند.
آیا عشایر همان کولی ها هستند؟ خیر عشایر برای ادامه حیات و پیدا کردن شرایط مناسب آب و هوایی طی الگوی ثابت به ییلاق یا قشلاق می روند. اما کولی ها یا دوره گردها در گروه های کوچک و بزرگ در قسمت های مختلف جهان پراکنده اند و مکان مشخصی برای کوچ ندارند. از طرف دیگر شغل عشایر دامداری و کشاورزی است و به دور از شهر و روستاها زندگی می کنند. اما شغل کولی ها ساخت و تعمیر ابزار است و در نزدیکی روستاها زندگی می کنند و با روستاییان تعامل دارند.

 

چادر خانواده عشایر ایرانی

 

تاریخچه زندگی عشایر در ایران

زندگی عشایری از سالیان دور آغاز شده و همچنان اقوام مختلفی به همان شیوه زندگی می کنند؛ زندگی ساده و به دور از هیاهو و مشکلات شهرنشینی. شاید از دور زندگی عشایری زندگی رویایی و لذت بخشی به نظر برسد، اما همین جابجایی و کوچ نشینی، دامداری و دوری از شهرها مشکلات خاص خودش را دارد. 
در زندگی عشایری عمده فعالیت های سنگین بر عهده زنان عشایر است. خانواده های عشایری اکثرا پرجمعیت هستند و هر یک از اعضای خانواده مشغول کمک به خانواده ها هستند. آن طور که به نظر می رسد، زندگی کوچ نشینی و عشایری بیشتر در سرزمین های نیمه خشک و حاشیه ای رواج دارد. از این رو شغل عمده عشایر دامداری است و کمتر اقوامی را می بینید که در کنار دامداری کشاورزی هم می کنند. 
تاریخچه زندگی عشایری در ایران به زمان حمله های فراوان دشمنان باز می گردد. در زمان حمله مغول ها به ایران بسیاری از روستاییان زندگی متحرک و به اصطلاح عشایری را بر می گزیدند تا از گزند دشمنان در امان باشند. این افراد محل زندگی خود را در دشت ها و کوه ها انتخاب می کردند.

 

کوچ عشایر بختیاری از معروف ترین عشایر ایران

 

عشایر ایرانی به تفکیک موقعیت جغرافیایی

در کشور ایران عشایر کوچک و بزرگی زندگی می کنند که برخی از آن ها همانند ایل ترکمن، کرد، بختیاری، شاهسون، لر، قشقایی و ... شناخته شده هستند. 

عشایر غرب و جنوب ایران

غرب و جنوب ایران به واسطه وجود رشته کوه زاگرس، طبیعت و مراتع غنی و آب هوای مرطوب یکی از مناطق مناسب برای برای زندگی عشایری محسوب می شود. ارتفاعات سرسبز، دره های جنگلی و آب و هوای معتدل منطقه سبب شده تا عشایر این منطقه کمتر نیاز به کوچ های مداوم داشته باشند. عشایری که در محدوده استان آذربایجان غربی و کردستان زندگی می کنند، ایلات شکاک، طواف بانه، طواف سقز، زرزا، ایلات گلباغی و ... هستند.
در استان های کرمانشاه، لرستان، ایلام، کهگیلویه و بویر احمد و اصفهان نیز دیگر اقوام عشایر زندگی می کنند که همچنان در طول سال کوچ می کنند. این اقوام آداب و رسوم و لهجه خاص خودشان را دارند. رقص، موسیقی، خوراک، پوشش و ... برای مردمان عشایر جایگاه مهمی دارد. از مهم ترین اقوام عشایر غرب و جنوب ایران می توان به عشایر بختیاری، قشقایی، عرب، کلهر، قلخانی، لر، ایل سرخی و ... اشاره کرد.
در سال های اخیر و به واسطه پخش مستندهای مختلف در مورد زندگی عشایر مردم بهتر با زندگی این مردمان آشنا شده اند. در این بین زندگی عشایر بختیاری و مسیر کوچ های سخت و نفس گیر این اقوام مورد توجه رسانه های مختلفی قرار گرفته است.

 

عشایر غرب ایران در حال مسابقه و بازی

 

عشایر شرق و جنوب شرق

بخش شرق و جنوب شرقی ایران به دلیل شرایط خاص آب و هوایی دارای تنوع اقلیمی شدیدی است. اما به طور کلی این منطقه دارای آب و هوای گرم و کویری و کم آب است. از این رو بیشترین جمعیت عشایر این منطقه در امتداد کوهستان های مرکزی کرمان ساکن شده اند. از مهم ترین اقوام این منطقه نیز می توان به عشایر بلوچ اشاره کرد که همواره در اثر محدودیت های منابع در شرایطی خاصی زندگی می کنند.

 

عشایر بلوچ ایران

 

عشایر شمال غرب و شمال شرق

حوزه شمال غرب و شمال شرق ایران به خاطر وسعت زیاد خود دارای اقلیم های متنوعی است. از اقوام مهم منطقه شمال غرب می توان به ایل شاهسون، ایل میلان، ایل جلالی و .. اشاره کرد که عمدتاً در آذربایجان شرقی، حاشیه رود قزل اوزون و کوه های طالش زندگی می کنند.
ایلات و عشایر حوزه شمال شرق ایران از زمان های دور در این منطقه زندگی می کنند. از مهم ترین ایلات این منطقه می توان به ایلات زعفرانلو، قاچورلو، شادلو، قره قویونلو اشاره کرد. ترکمن ها در این منطقه با پوشش زیبا، مراسم های جذاب و محل زندگی خاص خود همواره مورد توجه گردشگران قرار دارند. این عشایر از معدود قوم هایی هستند که اجازه می دهند تا گردشگران بدون هیچ دغدغه ای در مراسمات آن ها شرکت کنند و زندگی آن ها را از نزدیک لمس کنند.

 

پخت و پز مادر خانواده عشایری

 

اگر می خواهید برای دیدن عشایر به آذربایجان شرقی سفر کنید، بد نیست سری هم به روستاهای معروف اطراف تبریز بزنید و از تماشای طبیعت بکر آن لذت ببرید.

 

عشایر مرکزی

در حوزه مرکزی ایران طوایف ترک شاهسون بغدادی، کلهر، غیاثوند، کل کوهی، میش مستی، یارم طاقلو به شیوه عشایری زندگی می کنند. عمده عشایر این منطقه در استان های زنجان، همدان، سمنان، مرکزی، تهران و مازندران هستند.

 

چادرهای عشایر مرکزی ایران

 

ساختار زندگی مردم عشایر

در زندگی کوچ نشینی عشیره وظایف زیادی دارند که باید با کمک یکدیگر آن ها را انجام دهند. عشیره به تمام خانواده هایی که با یکدیگر کوچ می کنند می گویند. ستون و پایه اصلی حیات زندگی عشایری به خانواده و همبستگی قومی بستگی دارد. 
به طوری که خانواده های عشایری بدون همسر نمی توانند معنا داشته باشند. در مواقعی نیز شاهد چند همسری در بین عشایر هستیم تا سرپرست خانواده بتواند از عهده تمام کارها و مسئولیت هایش بر آید. در زندگی عشایری کودکان نیز از همان دوران کودکی وظایفی را بر عهده دارند. 
البته زندگی عشایری در بخش های مختلف ایران بسته به فرهنگ، اعتقادات، اقتصاد و سنت ها با دیگر اقوام عشایر متمایز است. عشایر هر خطه ایران پوشش خاص خودش را دارد و در طول زندگی خود مهارت های حرفه ای آموزش می بینند. برای مثال عشایر بختیاری تیراندازان ماهری هستند.

عشایر علیرغم اینکه جوامع بسیار بزرگی را به نسبت جمعیت های یکجا نشین شهری یا روستایی تشکیل نمی دهند، اما نقش بسیار پررنگی در اقتصاد و رشد کشور دارند. آنها با تامین غذای سالم، تولید مواد غذایی مختلف، صنایع دستی و ... به جوامع یکجا نشین کمک کرده و همچون آنها برای رشد مناطقی که در آنجا زندگی می کنند بسیار مفید هستند.

 

بانو عشایر ایرانی در حال قالی بافی

 

در پایان...

امروزه حدودا یک میلیون و 150 هزار نفر عشایر در ایران زندگی می کنند. مردمان عشایر با سبک زندگی خاص خود و توانسته اند زندگی متفاوتی را در دل طبیعت رقم بزنند. این مردمان بنا به صلاح سرپرست عشیره در فصول مختلف سال کوچ می کنند و همواره به دنبال مکان مناسبی برای ادامه حیات و دامداری هستند. عشایری غیور و سخت کوش که دست به دست هم می دهند همانند اجداد خود زندگی به دور از هیاهو و دغدغه های شهرنشینی را تجربه کنند.
عشایر ایران در تاریخ ایران بارها به کمک هم وطنان خود شتافته اند و در کنار هم در برابر ظلم و استکبار ایستاده اند. نظر شما در مورد زندگی عشایری چیست؟

سوالات متداول